Wanneer schuldgevoelens een last worden
Schuldgevoelens zijn de prijs die we betalen om deel uit te maken van wat we beschaving noemen. Geen enkel geheel van morele regels is erin geslaagd om destructief gedrag uit te roeien. Toch hebben ze dit soort gedrag kunnen verminderen en beperken.
Zonder die morele volmachten en zonder de schuldgevoelens die het resultaat zijn van wangedrag, zouden we niet in staat zijn om stabiele samenlevingen op te bouwen.
We moeten namelijk weten dat er grenzen zijn. We kunnen niet zomaar zonder gevolgen doen wat we willen. Dit gevoel openbaart zich in onze geest dankzij symbolische of tastbare bestraffingen. Gezaghebbende figuren prenten het in ons in. Het helpt en begeleidt ons om goede mensen te worden.
“Er is geen probleem zo vreselijk dat je er geen schuldgevoelens kan aan toevoegen en het zelfs nog erger maken.”
-Bill Watterson-
Op een bepaald punt hebben we niet langer straffen nodig om die last te dragen. Een verontrustend gevoel of een diep onbehagen treedt op wanneer we beseffen dat we iets gedaan hebben dat we als “slecht” beschouwen. We zijn dan beschaamd. De angst ons zelfrespect of onze eigenwaarde te verliezen overvalt ons dan.
Niet in staat zijn om schuldgevoelens te ervaren is dus iets heel ernstig. Toch kunnen ook te veel schuldgevoelens erg schadelijk zijn. In bepaalde omstandigheden is het zelfs mogelijk dat we geobsedeerd raken door schuld.
In deze situaties is jouw geweten niet langer die zachte stem die jou stuurt en ervoor zorgt dat je een “goed persoon” bent. Het wordt dan eerder een meedogenloze rechter die je niet met rust laat. Bovendien kan het zo doordringend zijn dat het je zelfs lichamelijk ziek maakt.
De verschillende gezichten van schuldgevoelens
Schuldgevoelens kunnen op vele manieren tot uiting komen. De meest voorkomende vorm is een gebrek aan onderscheid. Dit gebeurt wanneer het geweten van een persoon zo belemmerend is dat het geen onderscheid kan maken tussen gedachten, wensen en daden.
Voor deze mensen is denken aan iets of iets wensen bijna hetzelfde als het gedaan hebben. In die gevallen voelen ze dus hetzelfde niveau van schuld.
Een andere manier waarop neurotische schuldgevoelens optreden, is door middel van overdreven zelfbestraffing. Die personen kwellen en straffen zichzelf zonder medelijden als gevolg van het feit dat ze zich op een manier gedragen hebben die ze verwerpelijk vinden.
Ze vergeven het zichzelf niet dat ze een moment van zwakte hadden of iets verkeerd beoordeeld hebben. Ze zijn zelfs in staat om zichzelf te slaan of pijn te doen. Dit doen ze met opzet of onbewust om hun schuldgevoelens te “herstellen.”
Er is ook nog een andere vorm van schuld die we allesoverheersende schuldgevoelens noemen. Dit is wanneer een persoon zich ook verantwoordelijk voelt voor kwesties die totaal buiten zijn controle liggen.
We geven een voorbeeld. Iemand heeft een ongeluk en een andere persoon voelt zich schuldig omdat hij er niet was om het ongeluk te vermijden of om te helpen. Dit gebeurt veel bij moeders. Zij hebben immers vaak het gevoel dat ze de volledige controle over het leven van hun kinderen in handen moeten houden.
De tweesprong van neurotische schuldgevoelens
Een persoon met neurotische schuldgevoelens kan van zijn geweten zijn ergste vijand maken. Ze ontwikkelen dan een waakzame houding die lijkt op die van een veiligheidsagent.
Voor elk idee, elk gevoel of elk verlangen dat mogelijk “gevaarlijk” zou kunnen zijn, zijn ze alert. Als één van deze factoren optreedt, zorgen ze dat ze zichzelf straffen omdat ze het lef hebben ze te laten bestaan. In ernstigere gevallen kunnen ze zelfs hun persoonlijkheid verlammen.
Vele van deze fasen ontstaan al op een heel vroege leeftijd. Conflicten met de ouders of emotionele verwaarlozing kunnen mensen het gevoel geven dat ze “slecht” zijn. Dat is de reden dat die mensen zichzelf steeds weer kunnen verwijten of pijn doen omdat ze zo “gebrekkig” zijn.
Een klein kind kan eveneens diepe woede ten aanzien van zijn moeder of vader voelen. Misschien hebben ze het kind verwaarloosd of toonden ze niet genoeg liefde. Misschien hebben ze het kind zelfs misbruikt.
Toch laat het kind niet toe dat het zelf negatieve gevoelens heeft tegenover de figuren van wie hij het meest houdt. Dat is de reden waarom ze al die woede op zichzelf richten. In hun volwassen leven verandert dit dan in voortdurende schuldgevoelens.
Soms komen die neurotische schuldgevoelens niet zo duidelijk tot uiting. Er is dan geen sprake van denken of voelen, alleen van handelen. Mensen gaan dan gewoon op zoek naar situaties die hen kwetsen. Voortdurend blokkeren ze zichzelf zodat ze zichzelf kunnen straffen.
Wanneer iemand vast komt te zitten in de tweesprong van schuldgevoelens, wordt zijn leven een hel. Ze hebben nooit het gevoel dat ze betaald hebben voor de dingen waarvan ze zichzelf beschuldigen.