Muziek en de ziekte van Alzheimer: emoties aanwakkeren
Muziek en de ziekte van Alzheimer vertonen een apart, krachtig en fascinerend verband. Patiënten die zich in een vergevorderd stadium van de ziekte bevinden, ontwaken plotseling wanneer ze naar muziek uit hun jeugd luisteren. Die muziek die bol staat van ritme stelt haast — zonder dat we weten hoe — herinneringen en cognitieve vermogens open. Vervolgens omwikkelt de muziek deze in een oceaan van geweldige emoties…
Sommigen zeggen dat het een mysterie is. Neurologen constateren daarentegen dat — om redenen die voor ons nog onbekend zijn — de hersengebieden die het muzikale langetermijngeheugen coördineren, intact en gepreserveerd blijven. Psychologen zeggen vervolgens — net als therapeuten en familieleden die dagelijks voor de patiënten zorgen — dat muziek vooral een troost is voor mensen die aan deze verwoestende ziekte lijden.
Luisteren naar muziek of zingen kan veel emotionele en gedragsmatige voordelen brengen voor mensen met de ziekte van Alzheimer. Dit geld ook voor mensen met andere vormen van dementie.
Het voorbeeld van Glen Campbell
Misschien kennen velen van jullie de naam Glen Campbell wel. Hij was een countrymuzikant uit de Verenigde Staten en een muziekicoon in de jaren ’60 en ’70. Hij is vrij recentelijk overleden na een moeizaam gevecht met de ziekte van Alzheimer. Zijn verhaal is gelijk aan dat van vele anderen. Zoals veel mensen die een geweldig leven hebben gehad, vol met succes, moeilijkheden en onvergetelijke momenten, werd hij geconfronteerd met een ziekte die deze herinneringen wegvaagde en vervaagde.
Het geval van Glen Campbell is een van de meest opvallende vanuit een klinisch perspectief. Dit is vanwege één specifieke reden: hij is nooit gestopt met zingen of gitaarspelen. Bovendien kreeg hij elke keer dat hij zong of zijn instrument bespeelde een beetje helderheid terug. Hij heeft zelfs nog enkele malen een tournee gemaakt met zijn band. Op bepaalde momenten wanneer hij zijn publiek toesprak, liet hij weten dat hij ‘raar genoeg’ zich wel had weten los te koppelen van alcohol — waar hij voorheen problemen mee had — maar nooit van zijn ‘walgelijke’ ziekte.
Het is een fascinerend geval; een verhaal dat ons aanmoedigt onszelf eens af te vragen wat er achter de relatie tussen muziek en de ziekte van Alzheimer schuilgaat…
Muziek en de ziekte van Alzheimer, een mysterie dat we nu beginnen op te lossen
Het is al langere tijd bekend. Wetenschappers zijn al een lange tijd op de hoogte van het unieke verband tussen muziek en de ziekte van Alzheimer. Ze zijn het er over eens dat de progressieve degeneratie van de hersenen niet de structuren aantast die gaan over het muzikale langetermijngeheugen. Vrij kort geleden heeft men bovendien dankzij nieuwe neuroimaging-technieken — waarbij men de hersenen en zijn structuren in beeld brengt — iets ontdekt dat net zo interessant is.
Volgens een onderzoek uitgevoerd door het Max Planck Institute of Cognitive and Human Brain Sciences in Leipzig, bestaan er specifieke hersenstructuren die specifiek muzikaal geheugen omvatten. Ze ontdekten, zoals verwacht, dat deze zo goed als intact bleven tijdens de natuurlijke verloop van de ziekte.
Dr. Jörn-Henrik Jacobsen, de primaire onderzoeker, zei dat we tot kort geleden geloofden dat onze muzikale vermogens opgeslagen waren in de temporale hersenkwabben (deze zitten bij onze slaap aan beide kanten van het hoofd). Echter, de diagnostische tests demonstreerden glashelder iets anders: het muzikale geheugen ligt in de supplementaire motorische schors. De ziekte van Alzheimer en zijn spoor van destructie laten bijna niks van zichzelf zien in dit speciale, bijna magische hersengebied. Er is nagenoeg geen neurodegeneratie te zien en er is bijna geen amyloïde plaque te vinden. Dat wil zeggen dat dit hersengebied actief en functioneel blijft ondanks de ziekte.
Voordelen van muziek voor mensen met de ziekte van Alzheimer
Muziek is een primaire mediabron in onze autobiografische opslag. Er zijn momenten in onze levens die sterk in verband staan met een liedje, een melodie, een specifieke context, de mensen die hieraan deelnamen en de emoties die we ervoeren.
Wanneer mensen met de ziekte van Alzheimer een betekenisvolle melodie horen, zien we het volgende gebeuren:
- Ze ervaren minder angsten en pijn.
- Ze worden rustiger.
- Hun stemming verbetert. Ze voelen een nieuwe verbintenis met hun omgeving.
- Het meest fascinerende is echter de emotionele connectie. Het is alsof ze zich opnieuw bewust worden van hun eigen gevoelens, van hun genot en plezier. Deze dingen bestonden een paar seconden voor dit moment nauwelijks meer.
Hoe kan ik mijn naaste met deze ziekte helpen met muziek?
Inmiddels snappen we dus dat er een positieve, directe relatie bestaat tussen muziek en de ziekte van Alzheimer. Dat wil zeggen, bij sommigen symptomen hiervan. Het is dus heel goed mogelijk dat veel van jullie, de lezers, een familielid hebben met de ziekte van Alzheimer. Jullie willen vast graag een moment van ware verbintenis voelen met jullie naaste. Bovendien willen jullie wellicht nog liever wederom een lach op hun gezicht zien.
Laten we eens kijken naar de richtlijnen volgens welke we dit het beste kunnen aanpakken:
- Houd de muzikale voorkeuren van je naaste in gedachten. Deze liedjes, melodieën, ballads of concerten maakten immers een deel uit van hun leven.
- Kies een passend moment; een dagdeel waarop ze rustig zijn.
- Creëer een bevorderlijke omgeving zonder externe prikkeling, oftewel een kalme, comfortabele ruimte.
- Zet hen een koptelefoon op. De muzikale ervaring wordt zo nog net iets veelzeggender. Hun concentratie zal intenser zijn en langer aangehouden kunnen worden.
- Moedig beweging aan, help ze het ritme te volgen. Tik zachtjes mee op hun handen, laat ze hun voeten bewegen of probeer zelfs — indien dit veilig is — met hen te dansen. De ervaring zal zo nog meer lonender worden.
Tot slot is het belangrijk aandacht te besteden aan hun reactie. Het is immers mogelijk dat de muziek hen juist niet aanstaat of dat er betere alternatieven bestaan. Het belangrijkste is dat we bij hen blijven en het gevoel van nabijheid bevorderen. Op zo’n moment kun je hen omarmen en voelen hoe hun kern, hun meest authentieke zelf weer boven komt drijven…