De verschillen tussen persoonlijkheid, temperament en karakter

Persoonlijkheid, temperament en karakter zijn drie begrippen die in de psychologie gebruikt worden. Ze worden ingezet om verschillende manieren van voelen en denken te beschrijven, waardoor ze sterk met elkaar in verband staan. Maar de gedeelde overeenkomsten tussen de drie zaaien vaak verwarring bij mensen.

Je kunt de termen persoonlijkheid, temperament en karakter dus op de juiste manier leren gebruiken. Wij gaan je daarbij helpen door ze simpelweg alledrie goed uit te leggen. Maar voordat we naar de verschillen tussen de drie gaan kijken, moet je onthouden dat temperament en karakter deel uitmaken van persoonlijkheid. Het zijn dus beide fundamentele onderdelen hiervan.

Temperament: de basis

Temperament is het natuurlijke onderdeel van je persoonlijkheid dat uit je genen voortkomt. Het is dus in feite de genetische — ofwel biologische en instinctieve — component hiervan. Sterker nog, het is het gedeelte van onze persoonlijkheid dat zich als eerste zal ontwikkelen en tot uiting zal komen.

Je kunt zelfs de verschillende vormen die een temperament kan aannemen bij baby’s zien. Sommige baby’s zullen bijvoorbeeld sneller positieve emoties voelen en uiten, andere baby’s juist eerder negatieve emoties. Sommigen zullen vaker in een goede bui verkeren of juist in een slechte. In gedragstermen noemen we dezen vaak ‘makkelijke baby’s’ of ‘moeilijke baby’s’.

Omdat het genetisch is en deel uitmaakt van je overgeërfde kenmerken, is temperament moeilijk om aan te passen, te manipuleren of te veranderen. Op de een of andere manier zal temperament er altijd zijn. Dat betekent echter niet dat je niet de moeite kunt doen om je bijvoorbeeld af te zetten tegen bepaalde (nadelige) neigingen.

Als je een ijsberg was, zou je temperament het deel zijn dat onder water blijft. Dat betekent dat je het tot zekere mate wel kunt beheersen, met name door het deel van de ijsberg dat boven water uitsteekt te manipuleren.

Hippocrates en Galen: de humores

Hippocrates was een arts uit de tijd van de Oude Grieken. Zijn theorie over de vier humores was één van de eersten die de term ‘temperament’ probeerde uit te leggen. Hij dacht dat iemands persoonlijkheid en gezondheid afhankelijk was van een balans tussen vier verschillende sappen. Het ging om gal, zwarte gal, slijm en bloed. Deze noemde hij ‘zwerende humores’.

Eeuwen later bracht Galen van Pergamon dit idee van Hippocrates naar een nieuw hoogtepunt. Hij benoemde vier typen mensen op basis van de vier humores:

• Cholerische mensen (overvloed aan gal): gepassioneerde en energieke mensen met een kort lontje.
• Melancholische mensen (overvloed aan zwarte gal): bedroefde mensen die gemakkelijk overstuur raken en artistiek zijn ingesteld.
• Flegmatische mensen (overvloed aan slijm): koude en rationele mensen.
• Sanguïnische mensen (overvloed aan bloed): blije, zelfverzekerde en optimistische mensen die hun genegenheid snel laten blijken.

Karakter: de reflectie van je ervaringen

Dit is een onderdeel van je persoonlijkheid dat zowel temperament (geërfde eigenschappen) in acht neemt als de gedragingen die je hebt aangeleerd. Dat wil zeggen, het is zowel een natuurlijke component van je persoonlijkheid als een aangeleerd component.

Het is ook een resultaat van de ervaringen en sociale interacties in je leven, waar je het een en ander van geleerd zult hebben. Daardoor oefenen deze gewoontes invloed uit op je temperament en je biologische aanleg. Ze passen deze aanleg ook aan en verfijnen het, waardoor je persoonlijkheid een eigen vorm aanneemt. Karakter heeft zijn wortels dus ook in je cultuur .

Het is niet even stabiel als je temperament. Dat komt doordat het niet genetisch is en zich niet laat blijken in je vroege ontwikkelingsfases. Het kent in feite vele fases en vormt met name tijdens de adolescentie. Daarom kun je hier ook invloed op uitoefenen en hierbij veranderingen aanbrengen — door bijvoorbeeld sociale educatie. Mensen verwarren deze term tegenwoordig vaak met ‘persoonlijkheid’, dus het is heel gewoon dat mensen de twee op identieke wijze gebruiken.

Persoonlijkheid: biologie en omgeving

Persoonlijkheid bestaat uit karakter (temperament en geleerde gewoonten) en gedrag. Dit betekent dat het deze beide dingen tegelijkertijd omvat. Dit verband maakt het ook makkelijker om de verschillen tussen persoonlijkheid, temperament en karakter te beschrijven.

Persoonlijkheid kun je dus niet enkel en alleen zien als een product van genetische erfelijkheid. Het is ook een resultaat van de invloeden uit je omgeving. Het is iets dat individuelen onderscheidt, wat betekent dat het typerend is voor elk persoon. Bovendien blijft het langere tijd en onder verschillende omstandigheden stabiel volgens meerdere studies.

Het definiëren persoonlijkheid, temperament en karakter

Binnen de psychologie wordt persoonlijkheid omschreven als een groep emoties, waarnemingen en handelingen die iemands gedragspatronen omvatten. Het is de manier waarop je voelt, denkt en handelt. Het is een groep processen die met elkaar samenwerken, elkaar reguleren en samen een dynamisch systeem vormen. De twee meest gebruikte en geaccepteerde definities binnen de psychologie op het moment, zijn:

• ‘Persoonlijkheid is de totale som van een organisme’s gedragspatronen (op dit moment of potentieel), bepaald door genetische factoren en omgevingsfactoren’. Hans Eysenck (1947).
• ‘Persoonlijkheid omvat de typische gedragspatronen (inclusief emoties en gedachten) die de aanpassing van iemand aan levensgebeurtenissen omschrijft’. Walter Mischel (1976).

Maar er bestaat geen enkele, heldere definitie over wat persoonlijkheid nou daadwerkelijk is. Dat komt omdat het een complex systeem is en er net zoveel theorieën als theoretici en stromingen zijn. Elke filosofie of theorie volgt de eigen visie en concept van een denker. Ze vertonen allen wel een zekere vorm van gelijkenis, maar kennen ook hun onderlinge verschillen. Echter hebben ze ook allen één ding gemeen: ze veronderstellen dat er een specifiek patroon bestaat in iedereen dat leidt tot een zekere constantheid in hun gedrag onder vergelijkbare situaties. Er bestaan natuurlijk veel variabelen die zo’n patroon kunnen vormen.

Deze variabelen krijgen verschillende namen afhankelijk van de huidige trends: karaktertrek, materie, delen, eigenschappen… De voornaamste dingen die de rijkheid van de psychologie en persoonlijkheid in stand houden, zijn theorieën, studies en onderzoeken. Dit geldt voornamelijk wanneer deze bijdrages gebundeld worden.

Persoonlijkheid, temperament en karakter zijn verschillende concepten. In de onderlinge verschillen kun je echter hun waarde vinden. Uiteindelijk zijn ze in staat je je eigen gedrag leren te begrijpen en kun je ze inzetten om je gedrag te voorspellen.