De chemie van de liefde: waarom worden we verliefd?

Geschreven en geverifieerd door de psycholoog Valeria Sabater.

Laatste update: 27 december, 2022

Albert Einstein heeft ooit gezegd dat een verklaring geven voor wat we voelen voor die speciale persoon, zuiver in de termen van de chemie van de liefde, inhoudt dat we alle magie van de liefde wegnemen.

Maar of we het nu leuk vinden of niet, er bestaan inderdaad processen zoals aantrekking en obsessieve passie waarbij neurochemie belangrijk is.

Het omvat een terrein dat heel fascinerend en gecompliceerd is. En het bepaalt ook een deel van wie we zijn.

Vanuit een romantisch of filosofisch standpunt is liefde iets waarover dichters en schrijvers het elke dag hebben. We houden er allemaal van onszelf te laten wegzinken in die literaire werelden die dit gevoel verheerlijken.

We moeten toch toegeven dat het meer geheimen bevat dan zekerheden. Maar wanneer het gaat over verliefd worden – vanuit een biologisch standpunt – dan zijn het neurologen die ons de meest accurate beschrijving kunnen geven. Ze zijn misschien minder suggestief, maar uiteindelijk zijn ze objectiever en realistischer.

Zelfs antropologen verschaffen ons hierop een interessant perspectief. Het komt aardig overeen met de chemie van de liefde die we vanuit de neurowetenschappen kennen.

In feite is er één ding in dit kennisgebied dat altijd boeiend geweest is. Het is het idee dat we in staat zijn om de processen te herkennen die aan de basis van die langdurige relaties liggen. Mensen die enigszins een stabiele en gelukkige band opgebouwd hebben.

Antropologen leggen uit dat de mensheid blijkbaar gebruik maakt van drie verschillende soorten ‘aanleg’ van de hersenen. De eerste is die aanleg waar een seksuele prikkel veel van ons gedrag leidt.

De tweede verwijst naar ‘romantische’ liefde, waar we relaties creëren van afhankelijkheid en van een hoge emotionele en persoonlijke kostprijs.

De derde focus vormt gezonde hechting. Hier heeft het koppel wederzijds begrip waaruit beide partners de voordelen halen.

Nu willen we echter meer doen dan begrijpen waar stabiliteit en geluk in een relatie vandaan komen. En het interesseert ons allemaal. We hebben het hier over verliefd worden.

We hebben het over de chemie van de liefde. En specifiek over het vreemde, intense en verwarrende proces waarbij we onze ogen, onze geest en ons hart soms op de persoon richten die het slechtst voor ons is. Of anderzijds op de persoon die absoluut het best voor ons is…

De chemie van de liefde en haar ingrediënten

Misschien denk je dat verliefdheid alleen te verklaren is door middel van een neurochemische lens. Of dat aantrekking het resultaat is van een formule waarvan de variabelen overeenkomen met de chemie van de liefde en de neurotransmitters die betrokken zijn in het proces. Waar onze impulsieve hersenen de magie, het verlangen, de obsessie orkestreren…

Het werkt niet op die manier. Ieder van ons heeft specifieke, diepe, eigenaardige en soms zelfs onbewuste voorkeuren.

Er is in feite helder bewijs dat we de neiging hebben om verliefd te worden op mensen met gelijkaardige kenmerken. Ze hebben een vergelijkbaar intelligentieniveau, hetzelfde gevoel voor humor, dezelfde waarden…

Maar hier is het opmerkelijke en fascinerende. We kunnen ons samen met dertig mensen met gelijkaardige kenmerken als de onze in een klaslokaal bevinden. Ze kunnen gelijkaardige smaken en dezelfde waarden hebben en we zullen nooit op één van hen verliefd worden.

De Indische dichter en filosoof Kabir heeft gezegd dat het pad van de liefde lang is, en dat er in het hart slechts ruimte is voor één persoon.  Wat zijn dan de andere factoren die ons in de ban brengen van wat wij de chemie van de liefde noemen?

Het aroma van de genen

Ontastbaar, onzichtbaar en onwaarneembaar. Als we jou nu vertellen dat onze genen een specifieke geur verspreiden die in staat is om een aantrekking wakker te maken bij bepaalde mensen en niet bij anderen, dan trek je wellicht sceptisch je wenkbrauwen op.

• Maar er is nog iets anders dan onze genen dat een specifieke geur afgeeft. We zijn er ons niet bewust van maar het bestuurt onze aantrekkingspatronen. Het is ons immuunsysteem, en meer specifiek onze MHC-proteïnen.
• Deze proteïnen hebben een erg specifieke taak te vervullen in ons lichaam: ze veroorzaken onze verdedigingsreacties.
• We weten bijvoorbeeld dat vrouwen zich onbewust meer aangetrokken voelen tot mannen met een ander immuunsysteem dan zij hebben. Het is de geur die hen in dit proces stuurt. Als zij genetische profielen verkiezen die anders zijn dan hun eigen profiel, dan is daar een reden voor. Want als dit koppel kinderen heeft, dan zullen die een meer gemengde genetische reeks bezitten.

Dopamine: ik voel me goed bij jou, ik ‘moet’ bij jou zijn en ik weet niet waarom

Er kan zich een uitermate aantrekkelijke persoon voor onze neus bevinden maar toch ontbreekt er iets. Hij geeft ons geen goed gevoel, het gesprek vlot niet, we zitten niet op dezelfde golflengte en er is geen verbinding.

Veel mensen zullen dan onmiddellijk zeggen, ‘er is geen chemie’, en ze zouden er niet ver naast zitten.

• De chemie van de liefde is echt, en er is één basisregel die waar is. Elke emotie wordt door een specifieke neurotransmitter veroorzaakt. De hersenen zullen een chemisch bestanddeel vrijmaken met de correcte reeks prikkels en factoren die min of meer bewust zijn.
• Dopamine bijvoorbeeld: het biologische bestanddeel dat ‘ons opvrolijkt’. Dit chemisch bestanddeel is heel erg verbonden met plezier en euforie. Sommige mensen worden vlug en bijna instinctief het object van ons verlangen. Bij hen zijn verschaft ons ontegenzeggelijk plezier, een geweldig gevoel en zo nu en dan blinde aantrekking.
• Dopamine is een neurotransmitter met een dubbele taak: het speelt ook een rol als hormoon. Het werkt in een erg krachtig beloningssysteem. Het is zo krachtig dat we in onze hersenen vijf verschillende soorten receptoren hebben voor dit hormoon.

We hebben dit ooit allemaal ervaren, de aanhoudende behoefte om bij die ene specifieke persoon te zijn en niet bij een ander. Verliefdheid maakt ons selectief.

Dopamine dwingt ons om ‘onze volledige wereld’ te richten rond die specifieke persoon, zelfs op het obsessieve af.

Noradrenaline: bij jou is alles intenser

We weten dat iemand van ons houdt omdat hij een achtbaan veroorzaakt van chaotische, intense, tegenstrijdige en soms zelfs oncontroleerbare gevoelens.

Onze handen zweten, we eten minder, we slapen maar een paar uur of helemaal niet, we denken minder helder. Bijna zonder het te beseffen veranderen we eigenlijk in een kleine satelliet. We draaien rond slecht één enkele gedachte: de gedachte aan de persoon van wie we houden.

• Zijn we gek geworden? Absoluut. We worden onder controle gehouden door de noradrenaline die de adrenalineproductie stimuleert. Dit zorgt ervoor dat ons hart sneller klopt, dat onze handen zweten en het activeert al onze neuradrenerge neuronen.
• Het noradrenalinesysteem bevat aan elke hersenkant net iets meer dan 1500 neuronen. Dat is niet veel maar wanneer ze zich activeren, dan ‘worden ze wild’, om het zo te zeggen. Ze veroorzaken een overweldigend gevoel van vreugde, levendigheid en enorme nervositeit. Ze schakelen zelfs ons hongergevoel of het vermogen om in slaap te vallen uit.

Liefste, je zet mijn ‘fenylethlamine’ in gang

Wanneer we verliefd zijn, dan is er een biologisch bestanddeel dat ons volledig overneemt: fenylethylamine.

Het woord zelf toont het ons : we hebben hier een element dat veel gelijkenissen bezit met amfetamines. Gecombineerd met dopamine en serotonine is het het perfecte recept voor een liefde die recht uit een film komt.

• Dit is een interessant feitje. Eén voedingsmiddel is berucht om zijn hoeveelheid fenylethylamine, chocolade. Maar de concentratie ervan is niet zo hoog als in kaas. De fenylethylamine in chocolade wordt eigenlijk erg snel omgezet in vergelijking met bepaalde zuivelproducten.
• Vraag je je nu af wat de precieze rol is van dit biologische bestanddeel? Dan zeggen we jou dat het gewoon verbazingwekkend is. Het is net als een biologisch apparaat dat probeert om al onze emoties te ‘verhevigen’. 

Fenylethylamine is net als suiker in een drankje, of als lak die we aanbrengen op een doek: alles wordt intenser. Dit maakt de werking van de dopamine en de serotonine intenser. Dit vormt de echte chemie van de liefde, door ons gelukkig, vervuld en ongelooflijk gemotiveerd te doen voelen…

Serotonine en oxytocine: onze liefde sterker maken

Tot nu toe hebben we het over drie neuro-chemicaliën gehad: dopamine, noradrenaline en fenylethylamine.

Deze drie bezitten de onbetwistbare kracht die het prille begin van verliefdheid bepalen. De plaats waar verlangen, zenuwen, passie en obsessie ons sturen.

Dat betekent absoluut niet dat oxytocine en serotonine in de eerste fase niet aanwezig waren, want dat waren ze wel. Maar deze twee gaan iets later een rol spelen.

Dit gebeurt wanneer beide neurotransmitters beginnen met onze banden intenser te maken. Op die manier geven ze ons de energie om een meer lonende fase binnen te stappen waarin we onze relatie sterker kunnen maken.

Laten we het meer in detail bekijken:

• Oxytocine is het hormoon dat liefde met de ‘hoofdletter L’ doet ontstaan. En we hebben het niet alleen over ‘verliefd worden’ of ‘aantrekking’ (waar de bestanddelen die we besproken hebben, een rol spelen.) We hebben het hier over de behoefte om te zorgen voor de persoon van wie we houden. De behoefte om hem/haar te liefkozen, om met een vaste relatie deel te worden van de persoon die we graag zien.

• Serotonine kunnen we met één enkel woord samenvatten: geluk. Zijn rol gaat verder dan alleen de fase van het verliefd worden. Het leidt naar een fase waarin we beseffen wat het betekent om samen te zijn met die specifieke persoon. Het betekent dat we intenser geluk zullen ervaren. We moeten dus inspanning en toewijding in die relatie investeren zodat we die positieve emotionele toestand behouden.
• Maar we kunnen het gevoel beginnen te krijgen dat de andere persoon meer afstand neemt. Of misschien wordt de relatie kil, of gaat het niet verder dan het seksuele niveau. In die gevallen kan het serotonineniveau pijlsnel dalen. Dit kan ons soms in een toestand van erg intense weerloosheid en angst brengen. Op dit moment kan een depressie ontstaan.

De prachtige chemie van de liefde

Samengevat kunnen we zeggen dat de chemie van de liefde ons gedrag orkestreert, of we dat nu graag hebben of niet. Dit geldt net zozeer voor verliefd worden als de latere fases van liefde. Die fases waarin toewijding en stabiliteit opgebouwd worden.

Dr. Helen Fisher stelt in haar werk ook dat menselijke wezens niet de enige wezens zijn die in staat zijn om verliefd te worden. Net als Darwin zelf heeft opgemerkt, zijn er in onze wereld meer dan honderd soorten, met inbegrip van olifanten, vogels en knaagdieren, die een partner kiezen en voor de rest van hun leven bij die partner blijven.

Ze voelen wat deskundigen “een primitieve romantische liefde” noemen, maar het is nog steeds liefde…

Wellicht is het waar dat het niet erg romantisch is om deze universele emotie in chemische termen te omschrijven, zoals Einstein gezegd heeft. Maar het is wat wij allemaal uiteindelijk zijn.

Een verbazingwekkend web van cellen, elektrische reacties en zenuwimpulsen die ons het meest spectaculaire geluk kunnen brengen…

Bibliografie

Giuliano, F.; Allard J. (2001). Dopamine and sexual function. Int J Impot Press.

Sabelli H, Javaid J. Phenylethlyamine modulation of affect: therapeutic and diagnostic implications. Journal of Neuropsychiatry 1995; 7:6-14.

Fisher, H. (2004). Why We Love: The Nature and Chemistry of Romantic Love. New York: Henry Holt.

Garrido, José María (2013). La química del amor. Madrid. Chiado Editorial