Aangeleerde hulpeloosheid: een hopeloos, diep gat
Aangeleerde hulpeloosheid is een van de meest hopeloze en diepe gaten waar we ooit in zouden kunnen vallen. Het is de perfecte voedingsbodem voor angst en depressie. En eigenlijk is het zowel een gevolg als een oorzaak van een gebrek aan assertiviteit (‘Waarom conflict veroorzaken door onze mening te uiten als het toch niets uitmaakt?’) Het verandert ons in lege lichamen met dode zielen.
Deze toestand kan worden samengevat als: ‘wat je ook doet, het zal niet goed zijn’. Of ‘wat je ook doet, het doet er niet toe, het zal niets uitmaken. Het resultaat zal altijd hetzelfde zijn.’
En dit is waar aangeleerde hulpeloosheid ontstaat. Hulpeloosheid die we hebben aangeleerd als gevolg van het uitproberen van verschillende manieren van handelen, alleen maar om tot de ontdekking te komen dat het resultaat toch niet verandert. We verliezen dan ook de motivatie om op onze situatie te reageren.
Misschien heb je een dergelijke situatie zelf meegemaakt. Op het werk of in een relatie, bijvoorbeeld. In een omgeving waar er een andere persoon is die beoordeelt of wat jij doet goed of fout is.
Het is niet rationeel, het is niet consistent. Wat je ook doet, maakt niet uit wat, het zal bijna altijd verkeerd zijn, en de keren dat het niet verkeerd is, heb je geen idee waarom het nu dan wel goed is. Je kunt het dus niet herhalen, hoe hard je het ook probeert.
Aangeleerde hulpeloosheid zorgt ervoor dat we de controle opgeven
Op de een of andere manier horen we achter deze onlogische houding iets als: ‘Ik ben degene die beoordeelt wat je doet. Ik maak de regels.’ Mensen die aangeleerde hulpeloosheid bij anderen veroorzaken, zijn mensen die, wetend hoeveel invloed ze over die ander hebben, een waardeoordeel uitspreken zonder enige verklaring.
Dus, welke les leert een persoon wanneer hij dit soort behandeling krijgt? Dat het de moeite niet waard is omdat het resultaat toch willekeurig is. Hij weet dat hij, ongeacht wat hij doet, de uitkomst niet kan controleren.
Dit gebrek aan controle over wat er met ons gebeurt is pijnlijk en zeer beperkend. Omdat we er blijkbaar niets aan kunnen doen.
Dit is vaak het begin van emotionele mishandeling. ‘Ik beslis hoe je je gaat voelen. Jij beslist niet. Ik heb de controle, niet jij.’
Weggaan is de oplossing, maar aangeleerde hulpeloosheid maakt het moeilijk
Martin Seligman ontdekte het fenomeen in de jaren 70. In een experiment dat vandaag de dag vanwege zijn ethische implicaties niet zou kunnen worden uitgevoerd, ondervond Seligman dat honden, wanneer zij werden onderworpen aan schokken waarover zij geen controle hadden, uiteindelijk een passieve houding tegenover deze schokken aannamen.
Ze leden weliswaar onder de schok, maar deden niets om deze te vermijden, zelfs niet toen dit in een latere fase van het experiment wel mogelijk was. De honden die wel enige mate van controle over de schokken hadden, door op een knop te drukken bijvoorbeeld, leerden ook in de latere fase hoe ze de schokken konden vermijden.
Dit fenomeen werd al snel gecorreleerd met de houdingen van mensen met depressie. De angst, de depressie en het absolute gebrek aan motivatie kunnen de houding van de persoon en diens gedrag uiteindelijk volledig beheersen. Het resultaat is dat ze absoluut passief worden.
Als er zich dan ook een kans voordoet om de situatie te veranderen, zullen ze deze niet zien, ze zullen hem voorbij laten gaan. Hun geloof, hun hoop, is verdwenen omdat ze voelen dat wat ze ook doen, welke richting ze ook kiezen, ze nog steeds niet de resultaten zullen krijgen die ze willen.
Dit psychologische fenomeen is erg krachtig omdat het ons vermogen om te handelen volledig overneemt. Het berooft ons van alle creativiteit die ons in staat stelt alternatieven te zien en problemen op te lossen. Het maakt ons blind voor de oplossingen voor onze problemen. Het is buitengewoon moeilijk om aan deze destructieve plek te ontsnappen.
Hulpeloosheid neemt onze gedachten, gedragingen en emoties over
Veel mensen voelen zich niet in staat om een situatie die hen schaadt te doorbreken. Ze zijn volledig geconditioneerd door de aangeleerde hulpeloosheid. Een hulpeloosheid die de gedachten, het gedrag en de emoties overneemt.
Om deze groeiende, neerwaartse spiraal te doorbreken, moet je tot de wortel van het probleem komen. We kunnen niet aan de oppervlakte blijven. Iemand vertellen om de gevangenis waarin hij zich bevindt te verlaten en zeggen ‘hoe kan je het nou niet zien?’, helpt niet.
Diegene wil zich ook niet zo voelen. Hij heeft er ook niet om gevraagd. Daarom is het belangrijk dat hij begrijpt hoe hij hier terechtgekomen is. Hoe heeft hij uiteindelijk de controle over wat er met hem gebeurt, kunnen weggeven? De oplossing is om hem zelfvertrouwen te geven, om zijn positie te versterken. Geef hem de controle over zijn eigen leven terug.
Een controle die hij enige tijd geleden is kwijtgeraakt, die gestolen werd door de persoon die hem mishandelde. Zijn leven is echter altijd van hem geweest. Hij heeft alleen hulp nodig om het terug te krijgen. Begrijpen wat er is gebeurd en het accepteren is de eerste stap op deze weg.