Stress: 'daar' willen zijn terwijl je 'hier' bent
We zouden stress kunnen definiëren als de cognitieve, emotionele en gedragsmatige toestand die het verlangen of de wens genereert ‘daar’ te willen zijn terwijl je ‘hier’ bent. Het wordt negatief wanneer we het niet langer onder controle hebben en het verzamelen van gedachten, het beheer van taken en de optimalisatie van onze middelen verandert in een kwelling.
Werkdruk, sociale druk, druk vanuit de familie en persoonlijke druk… dit alles dwingt ons om onze verwachtingen en handelingen voortdurend bij te stellen. We kunnen het ons niet veroorloven om onze baan kwijt te raken, we moeten schulden betalen, nog zo’n twintig taken afhandelen, de emotionele band met onze partner onderhouden, leren voor al die tentamens etc.
Op een dag, overweldigd door al deze verplichtingen, realiseren we ons dat het ons niet lukt om in slaap te vallen. Dat we tot drie uur ‘s ochtends wakker liggen in bed al denkend aan hoe we in godsnaam rond zullen komen deze maand.
De uren gaan voorbij, terwijl we steeds nerveuzer worden vanwege het feit dat we maar niet in slaap lijken te kunnen vallen. En we moeten toch echt onze rust krijgen, want morgen moet er weer van alles gebeuren. Eindelijk overweldigt ons dan een lichte en niet erg verkwikkende slaap en de volgende dag worden we nog vermoeider wakker dan we al waren en zijn we al helemaal niet meer te genieten.
Deze situatie herhaalt zich elke nacht weer, waardoor de uitputting zich opstapelt, wat zorgt voor een krachtige hoofdpijn die zich langzaam maar zeker steeds vaker voordoet. Dit geeft ons een onaangenaam gevoel van mentale lusteloosheid en emotionele en lichamelijke gevoelloosheid.
Het is erg goed mogelijk dat onze hartslag zal versnellen. Ook onze ademhaling zal soms moeizaam worden. Andere keren zullen we merken dat we proberen om diep adem te halen als poging om onze staat van alertheid te controleren.
De straf van stress
Wanneer stressvolle factoren psychologisch en sociaal van aard zijn, activeert ons lichaam bepaalde fysiologische reacties die ons in staat stellen om ‘het tempo nog even vast te houden’ en ons druk te blijven maken om de dingen die kunnen leiden tot negatieve gevolgen (als een gek blijven werken bijvoorbeeld zodat je financieel niet in de problemen raakt).
Deze fysiologische reacties zijn echter niet adaptief op de lange termijn. Het is zelfs zo dat de effecten hiervan na verloop van tijd kunnen resulteren in een afname van de sekslust, menstruele problemen, een verslechterd immuunsysteem etc.
Hoewel het simpel gezegd is en het onderwerp in werkelijkheid veel complexer is, zouden we een ‘stressfactor’ kunnen omschrijven als alles dat onze innerlijke balans afbreekt en onze Hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (HPA-as) dwingt om overuren te maken in de poging om onze psychologische en lichamelijke gezondheid veilig te stellen.
Een lichaam onder stress, een systeem dat met bedreiging probeert om te gaan
In zijn sterk aanbevolen boek Why Zebras Don’t get Ulcers schrijft Robert M. Sapolsky: “In ons bevoorrechte leven zijn wij de enigen geweest in het dierenrijk die over genoeg intelligentie beschikten om bepaalde stressvolle factoren voor onszelf uit te vinden en de enigen die dom genoeg waren om ons leven hierdoor te laten regeren.”
Stress is het resultaat van de waargenomen verschillen tussen de eisen die afkomstig zijn vanuit de omgeving en de middelen die we tot onze beschikking hebben om deze het hoofd te bieden. Daarom is het hebben van middelen die ons in staat stellen om op dagelijkse basis onze innerlijke balans te herstellen een goede strategie om een gepaste respons te bewerkstelligen.