De mythe van de femme fatale

De zogenaamde ‘fatale vrouw’ is een soort van mannenverslinder. Ze is tegelijkertijd zowel fascinerend als angstaanjagend.

Hoewel er in de hele mythologie van de Griekse oudheid meerdere verhalen bestaan over soortgelijke karakters, werd deze mythe vooral richting het eind van de negentiende eeuw zeer krachtig.

De verschijning van de ‘fatale vrouw’ kwam overeen met de ontwikkeling van de vrouwenbeweging. Na verloop van tijd is de mythe echter geëvolueerd. Tegenwoordig is de mythe van de femme fatale omgezet in iets dat meer lijkt op een prototype voor reclames.

Dit gedaante wordt gekarakteriseerd door een soort schoonheid die zowel raadselachtig als bedreigend is, maar hoe dan ook aantrekkelijk. Ze verleidt niet alleen, maar hypnotiseert ook. Ze zorgt ervoor dat mannen voor haar vallen. Het enige doel dat ze heeft is echter om deze mannen te vernietigen.

Deze mythe komt overeen met iets wat psychoanalytici ‘hysteria’ noemen. Deze term omschrijft een persoon die hysterisch en theatraal gedrag vertoont.

De mythe van de femme fatale en vrouwenhatende stereotypes

Voordat de romantiek verscheen (alsook de vrouwenbeweging), werden vrouwen bijna niet gerepresenteerd in de cultuur. Er bestonden drie fundamentele stereotypes: de echtgenote en moeder, de mystieke vrouw/de heks en de prostituee.

Dankzij de vrouwenbeweging begon men vrouwen te zien als een bedreiging. Ze deden niet alleen hun best om gehoord te worden in verschillende sociale omgevingen, maar werden ook de boodschappers van een hele nieuwe houding.

Tijdens dit proces van sociale evolutie en revolutie kwam ook de mythe van de ‘femme fatale’ naar boven. In eerste instantie verscheen deze mythe vooral in de literatuur. Veel romans grepen in die tijd vast aan deze nieuwe kant van vrouwen die over het algemeen ook verbonden was aan gevaar. In de verhalen van deze romans werden de mannen uiteindelijk altijd het slachtoffer.

In 1940 verscheen het karakter van de ‘femme fatale’ ook op het grote scherm en werd de rol vertolkt in meerdere films. Het was de periode van ongelooflijke diva’s, die omschreven werden als ‘vampiers’.

Het feit dat deze mooie vrouwen vergeleken werden met vampiers is duidelijk bewijs dat ze gezien werden als de boodschappers van iets monsterlijks. Bij hen bestond de mogelijkheid dat ze het leven uit mannen zouden zuigen en dat ze hen tot zelfvernietiging zouden drijven.

In deze periode was de ‘fatale vrouw’ niet alleen een gedaante, maar kwam de rol ook overeen met meerdere psychologische kenmerken. De femme fatale was een onverstoorbare, berekenende en in essentie ongevoelige vrouw. Haar grootste kracht lag in het gegeven dat ze in staat was om mannen verliefd op haar te maken, zonder zelf ook op hen verliefd te worden. Haar interesses waren meer van praktische aard: geld en macht.

De femme fatale was in principe de vrouwelijke versie van de klassieke ‘Don Juan’.

Van verleidster naar ‘topmodel’

Gedurende de tweede helft van de twintigste eeuw en het deel van de eenentwintigste eeuw tot nu toe is het beeld van de typische femme fatale in films, reclames en zelfs de literatuur veranderd. In werkelijkheid is de mythe omgezet in een cliché.

Deze ‘onweerstaanbaar aantrekkelijke’ vrouw wordt nu belichaamd in het gedaante van het ‘topmodel’. De meerderheid van de afbeeldingen die we zien in reclames vertonen deze kant van vrouwelijkheid: de perverse en kwaadaardige vrouw, maar tegelijkertijd een onweerstaanbare verleidster.

Daarnaast wordt dit beeld van vrouwen steeds mannelijker naarmate het vaker verschijnt. Deze vrouwelijke strijdster wordt voorgesteld als een prototype van wat aantrekkelijk is. Ze is een soort hedendaagse Amazonevrouw die volledig overeenstemt met de waarden van de strijder.

Het karakter van deze vrouw is hypergeseksualiseerd, vastberaden en uitdagend. Ze wordt gerepresenteerd alsof ze er voortdurend op uit is om iets te veroveren dat relevant is voor de mannelijke wereld. De hedendaagse femme fatale is een belangrijke uitvoerende macht, samenzweerder, politicus, soldaat, atleet etc…

Deze ‘fatale vrouw’ strijd op hetzelfde niveau als mannen. In de stijl van de klassieke James Bond, gebruikt ze haar aantrekkelijke verschijning en vermogen om anderen te verleiden in haar eigen voordeel, om te krijgen wat ze wil in lastige situaties.

De mythe van de femme fatale draagt niet langer de ‘mysterieuze schoonheid’ van die vrouwen uit het verleden bij zich. Vandaag de dag is het stereotype veel stijver. Haar lichaam moet perfect en goed gevormd zijn, ze heeft Europese eigenschappen (huidskleur is irrelevant), prominente lippen etc…

De hedendaagse femme fatale streeft er niet alleen naar om een object van verlangen te zijn voor mannen, maar doet zich ook voor als het ideale model voor andere vrouwen.

Daarom wordt de femme fatale neergezet als een dominante, intimiderende, onafhankelijke en natuurlijk ook mooie en onweerstaanbare persoonlijkheid. Dit geldt vooral voor films, ondanks het gegeven dat deze vrouw jarenlang ergens diep in de jungle heeft geleefd waar ze heeft moeten vechten om te overleven. De femme fatale is daarnaast een rebel en toont bijna altijd de laatste modetrends, ongeacht haar huidige situatie.

De hedendaagse femme fatale heeft echter hetzelfde probleem als mannen uit verschillende gebieden lijken te hebben: de eis om zichzelf kwetsbaar op te stellen. Het onvermogen om dit te doen berooft deze vrouw van de mogelijkheid om te ervaren hoe zoet tederheid in zijn volledigheid eigenlijk kan zijn.

–Afbeeldingen met dank aan Antonio Marin Segovia–